1 . Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում armright.am հարթակը (կայքը)
armright.am հարթակը (կայքը) Արցախից բռնի տեղահանվածների իրավական խնդիրների լուծման, իրավական իրազեկման և իրավունքների պաշտպանության արդյունավետ ու կայուն իրականացման նպատակով ստեղծված՝ բռնի տեղահանված անձանց իրավախախտումների մասին ներկայացրած հայտերին արագ արձագանքելու, դրանք ըստ իրավասու մարմինների քննության ուղարկելու նորարարական և ինտերակտիվ լուծումներով էլեկտրոնային հարթակ է։ Այստեղ ապահովված է ներկայացված հայտերի պաշտպանության (անվտանգության) բարձր մակարդակ: Ծրագրերի համադրությունը ծածկագրում (կոդավորում) է ներկայացված տեղեկատվությունը և հետևաբար պաշտպանում է այն կողմնակի միջամտությունից:
2 . Ինչպե՞ս է ստեղծվել armright.am հարթակը և ո՞ւմ կողմից է այն գործարկվում
armrights.am հարթակը ստեղծվել է «Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանվածների իրավունքների պաշտպաության մեխանիզմների ուժեղացում» ծրագրի շրջանակներում, որն իրականացվում է Իրավաբանների հայկական ասոցիացիայի կողմից՝ Եվրոպական Միության ֆինանսական աջակցությամբ։ Հարթակի մեթոդաբանության հեղինակային իրավունքը պատկանում է Իրավաբանների հայկական ասոցիացիային: Հարթակը գործարկում է Իրավաբանների հայկական ասոցիացիան։
3 . Ո՞վ կարող է ներկայացնել հայտ
Հայտ կարող է ներկայացնել Արցախից բռնի տեղահանված յուրաքանչյուր անձ, այդ թվում` հասարակական կազմակերպությունների ներկայացուցիչները, ովքեր բախվել են իրավական խնդիրների և ունեն իրավաբանական աջակցության կարիք։
4 . Ո՞ր դեպքերով կարող եմ ներկայացնել հայտ։
Հայտ կարող եք ներկայացնել Հայաստանի Հանրապետության տարածքում կատարված ցանկացած իրավախախտման վերաբերալ։
5 . Ո՞ր տվյալներն են պարտադիր հայտ ներկայացնելու համար
Հայտ ներկայացնելու համար պարտադիր տվյալներն են՝ տեղեկատվություն և ամբողջական անվանում այն մարմնի, կազմակերպության կամ անձի իրավական կարգավիճակի մասին, ում հետ հարաբերություններում ծագել է խնդիրը, մարմնի, կազմակերպության կամ անձի գտնվելու տարածաշրջանի, վայրի հասցեն, armrights.am հարթակում ներկայացված իրավախախտման դեպքերից ո՞րն է առևերույթ տեղի ունեցել, դեպքի վերաբերյալ համառոտ նկարագրություն, դեպքի առաջացման ամսաթվի վերաբերյալ տեղեկատվություն և կեղծ տեղեկատվություն ներկայացնելու դեպքում օրենքով նախատեսված պատասխանատվության վերաբերյալ նախազգուշացում։
Վերոնշյալ տեղեկատվության լրացումը բավարար է հայտը ավարտելու և ներկայացնելու համար:
6 . Ո՞ր տվյալները պարտադիր չեն հայտ ներկայացնելու համար, սակայն կարող եմ ներկայացնել
Հայտ ներկայացնելու համար ոչ պարտադիր տվյալներն են՝ մարմնի կամ կազմակերպության անվանումը հստակեցնելու անհրաժեշտությունը, առերևույթ իրավական խնդրի հիմք հանդիսացող արարքը կատարած կատարած անձի անվան, ազգանվան և պաշտոնի վերաբերյալ տեղեկությունները, կազմակերպության հարկ վճարողի հաշվառման համարի, իրավական խնդիրների ի հայտ գալու հետ առնչություն ունեցող այլ անձի անվան, ազգանվան, պաշտոնի, կազմակերպության կամ մարմնի վերաբերյալ տեղեկությունները, դեպքի մասին տեղեկանալու եղանակը։ Հայտին առավել արագ կերպով ընթացք տալու համար խորհուրդ է տրվում կցել դեպքի վերաբերյալ վերաբերելի փաստաթղթեր, լուսանկարներ և այլ ապացույցներ: Բացի այդ, կարող եք նաև լրացնել Ձեր անձնական տվյալները (ներառյալ՝ անուն, ազգանուն, աշխատանքի վայր, պաշտոն, կոնտակտային տվյալներ)։
7 . Արդյո՞ք պարտադիր է ապացույցներ ներկայացնելը
Դեպքի կամ առերևույթ խախտումը կամ առերևույթ իրավախախտումը հավաստող փաստաթղթեր, լուսանկարներ և այլ ապացույցներ ներկայացնելը պարտադիր չէ, սակայն խրախուսվում է, քանի որ այն կնպաստի Ձեր հայտի քննությանը: Սակայն այն դեպքում, երբ վարչարարություն իրականացնելու համար կարիք կլինեն անհրաժեշտ նյութեր, որոնք կարող են էական նշանակություն ունենալ հայտի լուծման համար, և որոնք Իրավաբանների հայկական ասոցիացիան և/կամ իրավասու մարմինը կարող է ձեռք բերել միայն Ձեզանից, ապա լրացուցիչ ապացույցների ներկայացումը պարտադիր է։ Այս դեպքում, եթե հայտի ներկայացման ընթացքում դրանք չեն կցվում, ապա Իրավաբանների հայկական ասոցիացիան և/կամ իրավասու մարմինը կարող է կապ հաստատել Ձեզ հետ՝ այդ փաստաթղթերի հայցման նպատակով։
8 . Արդյո՞ք հայտ ներկայացնելը անվճար է
Այո: Մի շարք ոչ ստանդարտ ցանցային դիտարկիչներ (browser), օրինակ՝ «ՏՈՌ» (TOR) ցանցային դիտարկիչը նույնպես անվճար է և հասանելի յուրաքանչյուրին։
9 . Ի՞նչ է իրենցից ներկայացնում ստանդարտ ցանցային դիտարկիչը (browser) և ոչ ստանդարտ ցանցային դիտարկիչները (browser), օրինակ՝ «ՏՈՌ» (TOR)
Ստանդարտ ցանցային դիտարկիչը ցանկացած որոնողական համակարգ է, որտեղ համացանցային հաղորդակարգի (Internet Protocol Address-IP) հասցեն չի քողարկվում, և տվյալները չեն ծածկագրվում (կոդավորվում), ուստի հնարավոր է բացահայտել հայտ ներկայացող անձին։ Ստանդարտ ցանցային դիտարկիչներից է օրինակներից են՝ «Գուգլ Քրոմը» (Google Chrome), «Ֆայրֆոքսը» (Firefox), «Մայքրոսոֆթ Էդջը» (Microsoft Edge), «Օպերան» (Opera) և այլն։
Ոչ ստանդարտ ցանցային դիտարկիչները, օրինակ՝ «ՏՈՌ» ցանցային դիտարկիչը ստեղծված է երրորդ անձանցից պաշտպանության նպատակով, որը քողարկում է Ձեր համացանցային հաղորդակարգի (Internet Protocol Address-IP) հասցեն և ծածկագրում (կոդավորում) է տվյալները:
Միևնույն ժամանակ, որոշ ստանդարտ ցանցային դիտարկիչներ ևս հնարավորություն են տալիս թաքցնել Ձեր սարքի համացանցային հաղորդակարգի հասցեն ներկառուցված «ՎՄՑ»՝ «Վիրտուալ մասնավոր ցանց»-ի (VPN։ Virtual Private Network) կապուղու միջոցով՝ հավելյալ կարգավորումների կիրառմամբ:
10 . Կարո՞ղ եմ քննարկել իմ հայտը և դրանում պարունակվող տեղեկատվությունը ընտանիքիս անդամների, ընկերներիս, գործընկերներիս կամ այլոց հետ կա՞մ ասել վերջիններիս, որ հայտ եմ ներկայացրել
Հայտի ներկայացումը չի բացառում վերը նշված սուբյեկտների հետ քննարկումը, սակայն հաստատապես խորհուրդ է տրվում գաղտնի պահել հայտում և դրանում նշված տեղեկատվությունը, քանի որ հիշյալ անձինք կարող են դիտավորությամբ կամ անփութությամբ տարածել տվյալ տեղեկատվությունը և այն հանգամանքը, որ Դուք հայտ եք ներկայացրել։
11 . Ո՞վ է ստանում իմ կողմից ներկայացված հայտը
Ձեր ներկայացրած հայտը ստանում է Իրավաբանների հայկական ասոցիացիայի սահմանափակ թվով մասնագետները և փորձագետները։ Հայտը քննության է առնվում այն փորձագետի կողմից, որը արագորեն կպատասխանի Ձեզ՝ ներկայացրած հայտի քննության նպատակով և հետագա քայլերի ձեռնարկման վերաբերյալ:
12 . Ինչպե՞ս է օգտագործվելու իմ կողմից ներկայացված հայտըԻնչպե՞ս է օգտագործվելու իմ կողմից ներկայացված հայտը
Մեր փորձագետները Ձեր կողմից ներկայացված հայտը քննության առնելուց հետո առերևույթ խախտումներ արձանագրելու դեպքում՝ դրանք կներկայացնեն իրավասու մարմինների քննարկմանը: Եթե ներկայացված տեղեկատվությունը իր մեջ պարունակում է առևերույթ հանցագործության հատկանիշներ, ապա հայտը կներկայացվի իրավապահ մարմիններին:
13 . Ո՞րն է հայտի քննությամբ զբաղվող իրավասու մարմինը
armrights.am հարթակով ստացված հայտերի քննությամբ զբաղվող իրավասու մարմիններն են՝ Հայաստանի Հանրապետության պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինները, պետական և համայնքային կազմակերպությունները, հանրային նշանակության կազմակերպությունները, որոնց իրավասությունների և գործառույթների շրջանակներում է գտնվում հայտով ներկայացված հարցի (դեպքի) քննությունը։
14 . Ինչպե՞ս է փոխանցվելու ներկայացված հայտը իրավասու մարմիններին
Հայտը վերահասցեագրվում է այն իրավասու մարմին, որի իրավասությունների և գործառույթների շրջանակներում է գտնվում հայտով ներկայացված հարցի (դեպքի) քննությունը։
Ենթադրյալ հանցագործության հատկանիշներ պարունակող հայտերը ներկայացվում են իրավապահ մարմիններ՝ այդ մասին տեղեկացնելով դիմողին։
15 . Ի՞նչ է նշանակում սուտ մատնություն
Հայաստանի Հանրապետության քրեական օրենսգրքի 476-րդ հոդվածի համաձայն՝ սուտ մատնությունը` իրավասու մարմնին հանցագործության դեպքի կամ անձի կողմից հանցանք կատարելու մասին սուտ տեղեկություն տալն է։
16 . Հայտը ներկայացնելուց որքա՞ն ժամանակ անց կարող եմ ստուգել հայտի կարգավիճակը
Հայտը ներկայացնելուց հետո 3 աշխատանքային օրվա ընթացքում հայտատուն կարող է ստուգել հայտի կարգավիճակը, որով կպարզի հայտի ընթացքը։ Հետագա տեղեկատվություն ստանալու նպատակով խորհուրդ է տրվում պարբերաբար ստուգել հայտի կարգավիճակը, քանի որ կախված հայտի բնույթից և բարդության աստիճանից, կարող են լինել տարբեր ժամկետներ:
Խնդրում ենք նկատի ունենալ, որ այն դեպքում, երբ ներկայացված հայտի հիման վրա հարուցվել է վարչական վարույթ, ապա վարչական վարույթի իրականացման ժամկետը 30 օր է։
17 . Ներկայացված հայտի ընդունման դեպքում արդյո՞ք կտեղեկացվեմ հայտի հետագա կարգավիճակի մասին
Այո։ Խորհուրդ է տրվում պարբերաբար ստուգել «ստուգել հայտի կարգավիճակը» բաժինը։
18 . Արդյո՞ք ինձ հետ պաշտպանելու եք հետադարձ կապ
Հայտը ներկայացնելուց հետո, Դուք կստանաք ծածկագիր, որը պետք է օգտագործեք Ձեր հայտի կարգավիճակը ստուգելու նպատակով: Հորդորում ենք գաղտնի պահել այդ ծածկագիրը: Հայտի կարգավիճակը ստուգելու նպատակով պետք է այցելել «ստուգել հայտի կարգավիճակը» բաժին և մուտքագրել Ձեր ծածկագիրը:
19 . Եթե ցանկանում եմ տրամադրել հավելյալ տեղեկատվություն, օրինակ ձեռք եմ բերել նոր ապացույց, ինչպե՞ս կարող եմ դա անել
Նոր տեղեկատվություն (օրինակ՝ նոր փաստաթուղթ կամ այլ ապացույց) ներկայացնելու դեպքում անհրաժեշտ է լրացնել հայտը։ Եթե հայտը ներկայացնելիս հայտատուն լրացրել է միայն պարտադիր բնույթի տեղեկատվությունը և ցանկանում է ավելացնել լրացուցիչ տեղեկատվություն, ապա հայտը լրացնելու հնարավորությունը կունենա հայտի կարգավիճակը ստուգելիս՝ ծածկագրով մուտք գործելու ժամանակ: Սակայն, եթե առաջնային ներկայացրած հայտի կարգավիճակը փակվել է, ապա անհրաժեշտ է կրկին հայտ ներկայացնել` ընդհանուր ընթացակարգով:
20 . Ի՞նչ է լինում հայտնած տեղեկության հետ, եթե Իրավաբանների հայկական ասոցիացիան միջոցներ չի ձեռնարկում դրա վերաբերյալ
Այն դեպքում, երբ ներկայացրած հայտը Իրավաբանների հայկական ասոցիացիայի կողմից փոխանցվում է իրավասու մարմնին, սակայն իրավասու մարմինը միջոցներ չի ձեռնարկում, ապա հայտատուն իրավունք ունի բողոքարկելու իրավասու մարմնի գործողությունը կամ անգործությունը Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով։
Բողոքարկումը կարող է կատարվել ինչպես վերադասության, այնպես էլ դատական կարգով՝ կախված հայտի բնույթից։ Վերադասության կարգով բողոքարկման ժամկետները, ինչպես նաև դատական ատյանի, հայցապահանջի և դատավարական ժամկետների որոշումը կախված է կոնկրետ իրավահարաբերության բնույթից։
21 . Որքա՞ն ժամանակ է պահպանվում ներկայացված տեղեկատվությունը
Հայտատուի կողմից ներկայացված տեղեկատվությունը կպահպանվեն մեր համակարգերում և կօգտագործվեն այնքան ժամանակ, որքան անհրաժեշտ է կազմակերպության կողմից դրանցում բարձրաձայնված առևրևույթ իրավական խնդիրներին պատշաճ ընթացք տալու և համապատասխան ուսումնասիրությունը կատարելու նպատակներին հասնելու համար:
22 . Ինչպե՞ս է հարթակի միջոցով կատարվում իրազեկում
armrights.am հարթակի միջոցով կատարվում է տարաբնույթ ոլորտների իրազեկում, որի շրջանակներում ներկայացվում են տարբեր ոլորտների վերաբերյալ օրենսդրական ակտերը, փոփոխությունները, լրացումները, նախատեսվող օրենսդրական նախագծերը: Հարթակը օգնում է նաև լինել իրազեկված իրավունքների և օրենքով սահմանված պաշտպանության միջոցների և երաշխիքների մասին։ Իսկ լինել իրազեկված նշանակում է լինել պաշտպանված ցանկացած իրավիճակում։
23 . Ու˚մ կարող է տրամադրվել ժամանակավոր պաշտպանության (փախստականի վկայական) և ի˚նչ ժամկետով
ՀՀ կառավարության 2023 թվականի հոկտեմբերի 26-ի N1864-Ն որոշման համաձայն՝ ՀՀ կառավարությունը որոշում է՝
Ժամանակավոր պաշտպանության տակ վերցնել`
1) Լեռնային Ղարաբաղի բնակչության ռեգիստրի հաշվառումներով անցնող անձանց.
2) Հայաստանի Հանրապետության տարածքում կամ Հայաստանի Հանրապետությունից դուրս գտնվող այն անձանց, որոնց վերջին հաշվառման հասցեն եղել է Լեռնային Ղարաբաղում.
3) այն անձանց, որոնք չեն ունեցել հաշվառում Լեռնային Ղարաբաղի բնակչության ռեգիստրում, սակայն բնակվել են Լեռնային Ղարաբաղում և 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ից Ադրբեջանի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի դեմ սանձազերծած ռազմական գործողությունների հետևանքով բռնի տեղահանվելուց հետո հաշվառվել են Հայաստանի Հանրապետության ներքին գործերի նախարարության միգրացիայի և քաղաքացիության ծառայության (այսուհետ՝ ծառայություն) կողմից։
Սույն որոշումը չի տարածվում սույն որոշման 1-ին կետում նշված, բայց այլ պետության քաղաքացիություն ունեցող անձանց նկատմամբ:
Ժամանակավոր պաշտպանության տակ վերցված անձինք «Փախստականի և ապաստանի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 62-րդ հոդվածի 1-ին մասի ուժով ճանաչվում են փախստական:
Ժամանակավոր պաշտպանությունը տրվում է մեկ տարի ժամկետով՝ երկարաձգման հնարավորությամբ։
Այլ պետության քաղաքացիություն ունեցող անձանց ժամանակավոր պաշտպանության (փախստականի) վկայական չի տրամադրվում։
24 . Ովքե՞ր կարող են հանդիսանալ Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված ընտանիքների բնակարանային ապահովման պետական աջակցության ծրագրի շահառու։
Շահառուն 2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ից հետո Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված ընտանիքն է (այդ թվում՝ մեկ անձից բաղկացած), բացառությամբ՝
1) Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2022 թվականի փետրվարի 17-ի N 169-Լ որոշմամբ հաստատված՝ Լեռնային Ղարաբաղի առանձին շրջաններից տեղահանված ընտանիքների համար բնակարանային մատչելիության ապահովման պետական աջակցության ծրագրի շահառուների՝ անկախ իրավունքի իրացման փաստից.
2) ընտանիքների, որոնց անդամներից առնվազն մեկը 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ի կամ դիմելու օրվա դրությամբ Հայաստանի Հանրապետությունում ունի սեփականության կամ ընդհանուր համատեղ կամ ընդհանուր բաժնային սեփականության իրավունքով (50 տոկոս և ավելի մասնաբաժնով) պատկանող բնակության համար նախատեսված բնակելի անշարժ գույք կամ «Գույքի նկատմամբ իրավունքների պետական գրանցման մասին» օրենքով սահմանված կարգով գրանցված գնման իրավունք, եթե ընտանիքի յուրաքանչյուր անդամի հաշվով բնակելի մակերեսը գերազանցում է 12 քմ՝ բացառությամբ հիփոթեքային վարկի շրջանակներում գրավի առարկա հանդիսացող միակ անշարժ գույքի կամ գնման իրավունքի։ Ընդ որում՝ ընդհանուր համատեղ սեփականության դեպքում համատեղ սեփականության մասնակիցների բաժինները համարվում են հավասար։
·Ծրագրի իմաստով ընտանիքը ծրագրին դիմելու օրվա դրությամբ գրանցված ամուսնության մեջ գտնվող ամուսիններից (միայնակ ծնողից), նրանց՝ 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ի դրությամբ 18 տարին չլրացած երեխաներից (այդ թվում՝ մինչև 2024 թվականի դեկտեմբերի 31-ը ներառյալ ծնված), ինչպես նաև ցանկացած այլ անդամից բաղկացած միավորն է, որը որպես ընտանիքի անդամ ներառված կլինի տվյալ դիմում-հայտարարության մեջ։
25 . Ի˚նչ եղանակներով է իրականացվում բնակարանային ապահովման պետական աջակցության ծրագիրը
Ծրագիրն իրականացվում է աջակցության հետևյալ եղանակներից որևէ մեկով՝
1) բնակարանի կամ կառուցվող շենքից բնակարան գնելու իրավունքի կամ անհատական բնակելի տան ձեռքբերման հավաստագրի տրամադրում.
2) անհատական բնակելի տան կառուցման հավաստագրի տրամադրում, որի դեպքում հավաստագրի իրացումն իրականացվում է կամ սույն որոշման 3-րդ կետի 1-ին ենթակետով նախատեսված՝ անհատական բնակելի տների կառուցման բազմակի օգտագործման օրինակելի նախագծանախահաշվային փաստաթղթերի կամ լիցենզավորված կազմակերպությունների կողմից մշակված, սահմանված կարգով փորձաքննություն անցած և Հայաստանի Հանրապետության քաղաքաշինության կոմիտեի հետ համաձայնեցված նախագծանախահաշվային փաստաթղթերի հիման վրա՝ անհատական բնակելի տների կառուցման համար անհրաժեշտ լիցենզիա ունեցող քաղաքաշինական գործունեության սուբյեկտների միջոցով.
3) գործող հիփոթեքային վարկի մարման աջակցության հավաստագրի տրամադրում։
26 . Ո՞ր դեպքերում է բնակարանային ապահովման ծրագրով նախատեսված աջակցությունը դադարեցվում։
Ծրագրով նախատեսված աջակցությունն ամբողջությամբ դադարեցվում է, եթե՝
1) ընտանիքի՝ 55 տարին չլրացած առնվազն 2 չափահաս անդամներից յուրաքանչյուրը կամ 1 անչափահաս անդամը նույն օրացուցային տարվա ընթացքում 183 և ավելի օր գտնվում են Հայաստանի Հանրապետության սահմաններից դուրս՝ բացառությամբ, եթե ընտանիքի անդամը Հայաստանի Հանրապետության սահմաններից դուրս է եղել աշխարհի լավագույն բարձրագույն ուսումնական հաստատությունների ակադեմիական վարկանիշավորման http://www.shanghairanking.com/# կայքի` տվյալ տարվա համալսարանների ակադեմիական ընդհանուր (Academic Ranking of World Universities) ցանկի առաջին 400, ինչպես նաև պետական պատվերով, միջպետական և միջգերատեսչական համաձայնագրերով օտարերկրյա պետությունների բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում բակալավրի (դիպլոմավորված մասնագետի, ինտեգրացված), մագիստրատուրայի, ասպիրանտուրայի և այլ կրթական ծրագրերով առկա ուսուցմամբ սովորելու կամ ռազմական ուսումնական կամ քաղաքացիական ավիացիայի բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում սովորելու կամ ազատազրկման դատապարտվածների պատիժը կրելու համար.
2) հիփոթեքային վարկի գործողության ընթացքում բնակելի անշարժ գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքը գրանցվում է շահառու ընտանիքի անդամ չհանդիսացող այլ անձանց անվամբ՝ անկախ բաժնեմասի չափից՝ բացառությամբ իրավահաջորդության կարգով փոխանցման դեպքերի.
3) հիփոթեքային վարկի գործողության ընթացքում շահառուի կողմից կատարվող ամսական վճարումների շրջանակներում (եթե ժամանակացույցով նախատեսված ամսական վճարները գերազանցում են սույն հավելվածի 11-րդ կետով սահմանված սահմանաչափերը) ժամկետանց պարտավորությունները գերազանցում են 90 օրը։
27 . Ի՞նչ պայմաններ են նախատեսված տարիքային աշխատանքային կենսաթոշակ նշանակելու համար։
- Տարիքային աշխատանքային կենսաթոշակ նշանակվում է 63 տարին լրացած անձին, եթե նա ունի առնվազն 10 օրացուցային տարվա աշխատանքային ստաժ:
- Տարիքային աշխատանքային կենսաթոշակի իրավունք տվող տարիքից մեկ տարի շուտ տարիքային կենսաթոշակ նշանակվում է, եթե անձն ունի առնվազն 35 տարվա աշխատանքային ստաժ և չի աշխատում:
- Տարիքային աշխատանքային կենսաթոշակի իրավունք ունեցող անձը կենսաթոշակ նշանակելու համար կարող է դիմել ցանկացած ժամանակ` իր հայեցողությամբ:
- Տարիքային աշխատանքային կենսաթոշակը նշանակվում է ցմահ, բայց ոչ ավելի, քան մինչև օրենքով սահմանված կարգով կենսաթոշակ ստանալու իրավունքը դադարեցնելը:
28 . Ինչ փաստաթղթեր է անհրաժեշտ ներկայացնել թաղման նպաստ ստանալու համար։
Թաղման նպաստ ստանալու համար անձը ներկայացնում է`
1) դիմումը, որում նշվում է բանկի անվանումը (որտեղից անձը ցանկանում է ստանալ թաղման նպաստը), հեռախոսահամարը և էլեկտրոնային փոստի հասցեն.
2) անձը հաստատող փաստաթուղթը, հանրային ծառայությունների համարանիշը.
3) մահվան վկայականը (եթե քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցման մարմիններից ստացված՝ մահվան ակտերի գրանցման վերաբերյալ տվյալներով անձի մահվան պետական գրանցումն առկա չէ) կամ մահվան փաստը հավաստող` օտարերկրյա պետության տված փաստաթուղթը` վավերացված ապոստիլով.
4) եթե մահվան վկայականը կամ մահվան փաստը հավաստող փաստաթուղթը տրված է օտարերկրյա պետության կողմից կամ, Հայաստանի Հանրապետության իրավասու մարմնի կողմից տրված մահվան վկայականում կատարված գրառման համաձայն, կենսաթոշակառուն մահացել է օտարերկրյա պետությունում` Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2006 թվականի նոյեմբերի 23-ի N 1910-Ն որոշմամբ սահմանված` գերեզմանատան տնօրինության տված տեղեկանքն անձին Հայաստանի Հանրապետությունում հուղարկավորելու մասին (տեղեկանքի բնօրինակը պահվում է կենսաթոշակ նշանակող ստորաբաժանումում):
29 . Որքան են կազմում հիմնական կենսաթոշակի, նվազագույն կենսաթոշակի և թաղման նպաստի չափերը, ստաժի մեկ տարվա արժեքը, պարտադիր ժամկետային զինվորական ծառայության շարքային կազմի զինծառայողների հաշմանդամության և նրանց ընտանիքների անդամների կերակրողին կորցնելու դեպքո
- աշխատանքային կենսաթոշակի չափը հաշվարկելու համար հիմնական կենսաթոշակի չափը՝ 24000 դրամ.
- ·աշխատանքային ստաժի մեկ տարվա արժեքը՝ առաջին տասը տարվա համար 950 դրամ, տասը տարին գերազանցող յուրաքանչյուր տարվա համար 500 դրամ.
- թաղման նպաստի չափը՝ 200000 դրամ.
- զինվորական կենսաթոշակի չափը հաշվարկելու համար հիմնական կենսաթոշակի չափը՝ 20000 դրամ.
- զինվորական ծառայության ստաժի մեկ տարվա արժեքը՝ 1750 դրամ.
- պարտադիր ժամկետային զինվորական ծառայության շարքային կազմի զինծառայողի հաշմանդամության զինվորական կենսաթոշակի չափը՝
ա. ֆունկցիոնալության խորը աստիճանի սահմանափակումով հաշմանդամություն ունեցող անձի համար՝ 50600 դրամ,
բ. ֆունկցիոնալության ծանր աստիճանի սահմանափակումով հաշմանդամություն ունեցող անձի համար՝ 41400 դրամ,
գ. ֆունկցիոնալության միջին աստիճանի սահմանափակումով հաշմանդամություն ունեցող անձի համար՝ 38000 դրամ.
- պարտադիր ժամկետային զինվորական ծառայության շարքային կազմի մահացած (զոհված) զինծառայողի ընտանիքի անդամի կերակրողին կորցնելու դեպքում զինվորական կենսաթոշակի չափը՝ 38000 դրամ, իսկ երկու ծնողին կորցրած՝ 18 տարին չլրացած երեխայի (կամ առկա ցերեկային ուսուցմամբ սովորող զավակի) դեպքում՝ 120000 դրամ.
- նվազագույն կենսաթոշակի չափը` 36000 դրամ.
- եթե «Պետական կենսաթոշակների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 15-րդ հոդվածով սահմանված կարգով հաշվարկված աշխատանքային կենսաթոշակի կամ 19-րդ, 21-րդ և 23-րդ հոդվածներով սահմանված կարգով հաշվարկված զինվորական կենսաթոշակի չափը պակաս է 36000 դրամից, ապա կենսաթոշակը նշանակվում և վճարվում է 36000 դրամի չափով:
Կենսաթոշակների և նպաստների չափերը
30 . Ովքեր կարող են հանդիսանալ ՀՀ կառավարության 2023 թվականի հոկտեմբերի 3-ի N 1675-Լ որոշմամբ հաստատված ծրագրի շահառու
Ծրագրի շահառու են հանդիսանում 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ից Ադրբեջանի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի դեմ սանձազերծված ռազմական գործողությունների հետևանքով բռնի տեղահանված և 2023 թվականի սեպտեմբերի 24-ի ժամը 12։00-ից հետո Հայաստանի Հանրապետության ներքին գործերի նախարարության միգրացիայի և քաղաքացիության ծառայության կողմից հաշվառված բռնի տեղահանված անձինք (այսուհետ՝ բռնի տեղահանվածներ):
Ծրագրի իմաստով բռնի տեղահանված է համարվում նաև Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2023 թվականի հուլիսի 27-ի N 1287-Լ որոշման հավելվածի 7-րդ կետի համաձայն՝ Սյունիքի մարզպետի աշխատակազմի և Երևանի քաղաքապետարանի կողմից հաշվառված հյուրընկալվողը, Լեռնային Ղարաբաղի բժշկական կազմակերպությունների կողմից ուղեգրված և 2022 թվականի դեկտեմբերի 1-ից մինչև 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ն ընկած որևէ ժամանակահատվածում Հայաստանի Հանրապետությունում հիվանդանոցային ձևով (պայմաններում) բուժված (ներառյալ հիվանդանոցային ձևով ախտորոշիչ հետազոտությունները և վերականգնողական բուժումը) անձը, ուսումնամարզական կամ այլ միջոցառումներին մասնակցելու նպատակով Լեռնային Ղարաբաղից Հայաստանի Հանրապետություն տեղափոխված և 2022 թվականի դեկտեմբերի 12-ի դրությամբ Հայաստանի Հանրապետությունում գտնվող՝ Լեռնային Ղարաբաղի բարձրագույն, միջին մասնագիտական և հանրակրթական ուսումնական հաստատություններում սովորողը, ինչպես նաև 2022 թվականի դեկտեմբերի 12-ից հետո Լեռնային Ղարաբաղից Հայաստանի Հանրապետություն ուսման նպատակով տեղափոխված անձը:
Սույն միջոցառման շահառու է համարվում նաև Լեռնային Ղարաբաղի բժշկական կազմակերպությունների կողմից ուղեգրված և 2022 թվականի դեկտեմբերի 1-ից մինչև 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ն ընկած որևէ ժամանակահատվածում Հայաստանի Հանրապետությունում հիվանդանոցային ձևով (պայմաններում) բուժված (ներառյալ հիվանդանոցային ձևով ախտորոշիչ հետազոտությունները և վերականգնողական բուժումը) անձին ուղեկցող անձը, եթե միանվագ դրամական աջակցություն ստանալու համար նա ներկայացրել է Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2023 թվականի հոկտեմբերի 3-ի N 1675-Լ որոշման N 2 հավելվածի 26-րդ կետով սահմանված դիմում և նրա տվյալներն առկա են այդ որոշման 7-րդ կետի համաձայն՝ Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարության տրամադրած տվյալներում։
31 . Որոնք են համարվում աշխատանքային ստաժը հաստատող փաստաթղթեր
1. Մինչև 1992 թվականի հունվարի 1-ն ընկած ժամանակահատվածի համար աշխատանքային ստաժը հաստատող հիմնական փաստաթուղթն աշխատանքային գրքույկն է կամ Կառավարության սահմանած այլ փաստաթուղթ:
1.1. 1992 թվականի հունվարի 1-ից մինչև 2013 թվականի հունվարի 1-ն ընկած ժամանակահատվածի համար աշխատանքային ստաժը հաստատող հիմնական փաստաթուղթը՝
1) աշխատանքային գրքույկն է կամ Կառավարության սահմանած այլ փաստաթուղթ և
2) սոցիալական վճարներ կատարելը կամ աշխատավարձ ստանալը հաստատող փաստաթուղթը, բացառությամբ Կառավարության սահմանած դեպքերի:
1.2. Սոցիալական վճարներ կատարելը և աշխատավարձ ստանալը հաստատող փաստաթղթերի վավերապայմանները սահմանում է Կառավարությունը:
2. 2013 թվականի հունվարի 1-ից հետո ընկած ժամանակահատվածի աշխատանքային ստաժը հաստատվում է սույն օրենքով սահմանված տեղեկատվական շտեմարան ներառված տվյալների հիման վրա:
3. Աշխատանքային գրքույկի կամ դրանում համապատասխան գրառումների կամ ստաժը հաստատող` Կառավարության սահմանած այլ փաստաթղթերի բացակայության դեպքում աշխատանքային ստաժը հաստատվում է արխիվային տեղեկանքով, իսկ դրա բացակայության դեպքում` դատական կարգով:
Աշխատանքային ստաժը հաստատող արխիվային տեղեկությունները անհրաժեշտության դեպքում լիազոր մարմինը հարցման միջոցով ստանում է պետական արխիվից, եթե դիմումին կից ներկայացվել են հարցման համար անհրաժեշտ տվյալներ: Հարցման համար անհրաժեշտ տվյալների ցանկը և դրանք ներկայացնելու կարգը սահմանում է Կառավարությունը:
32 . Ե՞րբ է նշանակվում կենսաթոշակ
1. Կենսաթոշակ նշանակվում է`
1) կենսաթոշակի իրավունք ձեռք բերելու (այդ թվում՝ կենսաթոշակի իրավունք տվող տարիքը լրանալու) օրվանից, եթե կենսաթոշակ նշանակելու դիմումը ներկայացվել է այդ օրվանից հետո՝ երեք ամսվա ընթացքում.
2) անձի ֆունկցիոնալությունը գնահատող հանձնաժողովի կողմից հաշմանդամություն ունեցող անձ ճանաչվելու օրվանից, եթե կենսաթոշակ նշանակելու դիմումը ներկայացվել է այդ օրվանից հետո` երեք ամսվա ընթացքում.
3) կերակրողի մահվան (սույն օրենքով սահմանված դեպքում` անհայտ կորելու) օրվանից (բայց ոչ շուտ, քան կերակրողին կորցնելու դեպքում կենսաթոշակի իրավունք ձեռք բերելու օրվանից), եթե կենսաթոշակ նշանակելու դիմումը ներկայացվել է կերակրողի մահվան (սույն օրենքով սահմանված դեպքում` անհայտ կորելու) օրվանից հետո` վեց ամսվա ընթացքում.
4) զինծառայությունից արձակվելու օրվանից, եթե սահմանված կարգով զինվորական ծառայությունից արձակված զինծառայողը դիմել է այդ օրվանից հետո` վեց ամսվա ընքացքում.
5) կենսաթոշակ ստանալու իրավունքը դադարելու օրվանից, եթե անձը կենսաթոշակ ստանալու իրավունքը դադարելու օրվա դրությամբ ունի այլ տեսակի կենսաթոշակի իրավունք և այդ տեսակի կենսաթոշակ նշանակելու դիմումը ներկայացրել է կենսաթոշակ ստանալու իր իրավունքը դադարելու օրվանից հետո՝ վեց ամսվա ընթացքում:
Նշված ժամկետներից հետո դիմելու դեպքում կենսաթոշակը նշանակվում է դիմելու օրվանից:
33 . Որո՞նք են Քաղաքացիական կացության ակտային գրանցումը վերականգնելու հիմքերը
1. Քաղաքացիական կացության ակտային գրանցումը վերականգնելու հիմք է ոչնչացման կամ կորստի հետևանքով քաղաքացիական կացության ակտային գրանցման բացակայությունը քաղաքացիական կացության ակտային գրանցումների արխիվում:
2. Քաղաքացիական կացության ակտային գրանցումների արխիվում ստուգումը կատարվում է դիմումում նշված քաղաքացիական կացության ակտի գրանցման ենթադրյալ վայրի գրանցամատյաններով ոչ ավելի, քան երեք տարվա կտրվածքով՝ այն տարվա համար, որը նշված է դիմումում, դրան նախորդող և հաջորդող մեկ տարվա շրջանակում:
3. Քաղաքացիական կացության ակտային գրանցումները վերականգնվում են այն դեպքում, երբ առկա են հաստատող փաստաթղթեր այն մասին, որ համապատասխան քաղաքացիական կացության ակտի պետական գրանցումը նախկինում կատարվել է:
4. Օտարերկրյա պետությունում գրանցված քաղաքացիական կացության ակտերը կարող են վերականգնվել, եթե քաղաքացիական կացության ակտային գրանցում կատարած օտարերկրյա պետության հետ Հայաստանի Հանրապետությունը չունի ոլորտը կանոնակարգող բազմակողմ կամ երկկողմ պայմանագիր:
5. Քաղաքացիական կացության ակտային գրանցման բացակայությունը հաստատվում է գործակալության արխիվի տված ակտային գրանցման բացակայության մասին սահմանված ձևի տեղեկանքով:
34 . Քաղաքացիական կացության ակտային գրանցումը վերականգնելու դիմումը և անհրաժեշտ փաստաթղթերը․
1. Քաղաքացիական կացության ակտային գրանցման վերականգնման դիմում կարող են ներկայացնել Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիները, Հայաստանի Հանրապետությունում մշտապես բնակվող օտարերկրյա քաղաքացիները և քաղաքացիություն չունեցող անձինք, ինչպես նաև անձինք, որոնց կորսված քաղաքացիական կացության ակտերը գրանցվել են Հայաստանի Հանրապետությունում:
2. Քաղաքացիական կացության ակտերի վերականգնումը կատարվում է՝
1) այն անձի դիմումի հիման վրա, որի վերաբերյալ կազմվել էր կորսված քաղաքացիական կացության ակտը.
2) տասնութ տարին չլրացած անձի վերաբերյալ ակտային գրանցումը վերականգնվում է նրա ծնողի, օրինական ներկայացուցչի, ինչպես նաև այն անձանց և կազմակերպությունների դիմումների հիման վրա, որոնց խնամակալությանն է հանձնված երեխան.
3) շահագրգիռ անձի դիմումի հիման վրա, եթե կորսված քաղաքացիական կացության ակտը կազմվել էր՝
ա. մահացած անձի վերաբերյալ,
բ. դատարանի՝ օրինական ուժի մեջ մտած վճռի հիման վրա,
գ. «Նոտարիատի մասին» օրենքով սահմանված կարգով նոտարի հաստատած՝ իրավաբանական փաստի մասին նոտարական ակտի հիման վրա:
3. Քաղաքացիական կացության ակտային գրանցումը վերականգնելու դիմում կարող է ներկայացնել նաև Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով լրիվ գործունակ ճանաչված տասնվեց տարին լրացած անձը:
4. Դիմումին կից ներկայացվում են հետևյալ փաստաթղթերը.
1) դիմողի անձը հաստատող փաստաթուղթը.
2) դիմումով ներկայացվող պահանջը հիմնավորող փաստաթղթերը, իսկ դրանց բացակայության դեպքում՝ այն տեղեկությունները, որոնց միջոցով հնարավոր է պարզել պահանջի հիմքերի առկայությունը (բժշկական հաստատություններից տրված տեղեկանքներ, զինվորական գրքույկ, աշխատանքային գրքույկ, կրթությանը վերաբերող փաստաթղթեր, ամուսնության, ամուսնալուծության, երեխաների, եղբայրների, քույրերի ծննդյան վկայականների պատճեններ, ինչպես նաև տեղեկանք՝ տրված աշխատանքի վայրից, կամ այլ փաստաթղթեր):
35 . Ովքե՞ր կարող են հանդիսանալ Լեռնային Ղարաբաղից տեղահանվածներին կեցության և այլ ծախսերը հոգալու համար սոցիալական աջակցության միջոցառման շահառու
Նշված ծրագրի շահառու են հանդիսանում Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2023 թվականի հոկտեմբերի 3-ի N 1675-Լ որոշմամբ հաստատված միջոցառման շրջանակում միանվագ դրամական սոցիալական աջակցության շահառու հանդիսացող և 2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ից հետո տեղահանված և 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ի դրությամբ Հայաստանի Հանրապետությունում գտնվող Լեռնային Ղարաբաղի բնակիչ հանդիսացող անձանց (այսուհետ՝ շահառուներ), բացառությամբ՝
1) բնակչության սոցիալական պաշտպանության հաստատությունում ժամանակավոր բնակվող անձանց.
2) պետական կամ համայնքային սեփականություն հանդիսացող տարածքներում ժամանակավոր բնակվող անձանց.
3) հյուրանոցներում կամ հյուրատներում ժամանակավոր բնակվող անձանց.
4) Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2022 թվականի փետրվարի 17-ի N 169-Լ որոշմամբ հաստատված ծրագրի շահառու հանդիսացող անձանց:
36 . Ինչքան է կազմում ՀՀ կառավարության 2023 թվականի հոկտեմբերի 12-ի N 1763-Լ որոշմամբ տրամադրվող սոցիալական աջակցության ամսական չափը։
Սոցիալական աջակցության ամսական չափը կազմում է՝
1) Հայաստանի Հանրապետությունում սեփականության (այդ թվում՝ համատեղ կամ բաժնային) իրավունքով իրեն պատկանող բնակվելու համար նախատեսված անշարժ գույք չունեցող շահառուի դեպքում, բացառությամբ սույն կետի 1.1-ին ենթակետի՝ 50000 դրամ.
1.1) սոցիալական աջակցության ամսական չափը կազմում է 50000 դրամ նաև այն դեպքերում, երբ շահառուն Հայաստանի Հանրապետությունում ունի բաժնային կամ ընդհանուր համատեղ սեփականության իրավունքով իրեն պատկանող բնակվելու համար նախատեսված միայն մեկ անշարժ գույք, որի բաժնեմասին (ընդհանուր համատեղ սեփականության դեպքում համասեփականատերերի բաժնեմասերը դիտարկվում են հավասար չափերով) համապատասխան մակերեսը փոքր է 20 քառակուսի մետրից․
2) Հայաստանի Հանրապետությունում սեփականության (այդ թվում՝ համատեղ կամ բաժնային) իրավունքով իրեն պատկանող բնակվելու համար նախատեսված անշարժ գույք ունեցող շահառուի դեպքում՝ 10000 դրամ:
37 . Ինչ ժամկետում է իրականացվում վարչական վարույթը և երբ է սկսվում վարչական վարույթի ժամկետը։
1. Վարչական վարույթի առավելագույն ժամկետը 30 օր է: Օրենքով կարող են սահմանվել հատուկ` 30 օրից կարճ կամ ավելի երկար ժամկետներ:
2. Վարչական վարույթի ժամկետն սկսվում է դիմումը տվյալ վարչական մարմնում մուտքագրելու օրվանից, իսկ վարչական մարմնի նախաձեռնությամբ ընդունվելիք վարչական ակտերի համար` նախաձեռնության օրվանից:
3. Սույն օրենքով նախատեսված ժամկետները հաշվարկվում են օրացուցային օրերով:
Եթե ժամկետը լրանում է ոչ աշխատանքային օրը, ապա ժամկետն ավարտված է համարվում այդ օրվան հաջորդող առաջին աշխատանքային օրվա ժամը 18-00-ին:
38 . Ինչ հետևանքներ կարող է առաջացնել վարչական մարմնի կողմից վարչական վարույթի ժամկետում վարչական ակտ չընդունելը
- Եթե վարչական ակտ ընդունելու իրավասություն ունեցող վարչական մարմինը օրենքի պահանջների պահպանմամբ ներկայացված դիմումի հիման վրա հարուցված վարույթի արդյունքում օրենքով սահմանված ժամկետում որևէ որոշում չի կայացնում, ապա վարչական ակտը համարվում է ընդունված, և դիմողը կարող է ձեռնամուխ լինել համապատասխան իրավունքի իրականացմանը, բացառությամբ այն դեպքի երբ ակտով դրա հասցեատիրոջ վրա դրվում է ակնհայտ ոչ իրավաչափ պարտականություն, կամ նրան տրամադրվում է ակնհայտ ոչ իրավաչափ իրավունք:
- Եթե դիմումով հայցվում է որոշակի փաստ հաստատելու կամ արձանագրելու վերաբերյալ վարչական ակտի ընդունում, որով սահմանված իրավունքները անձինք կարող են հավաստել սահմանված ձևի փաստաթղթով, ապա փաստաթուղթը չստացած անձն ազատվում է այն պատասխանատվությունից կամ պարտականություններից, որոնք օրենքով սահմանվում են այդ փաստաթուղթը չունենալու համար:Վարչական մարմինը սահմանված փաստաթուղթն իր նախաձեռնությամբ կամ համապատասխան դիմումի հիման վրա դիմող անձին է տրամադրում վարչական ակտն ընդունելու ժամկետը լրանալուց հետո՝ ոչ ուշ, քան յոթնօրյա ժամկետում:
- Վարչական մարմնի կողմից վարչական ակտը սահմանված ժամկետում չտրամադրվելու հետևանքով առաջացած վնասի հատուցման կարգի հետ կապված հարաբերությունների նկատմամբ կիրառվում են «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի VII բաժնի կանոնները:
39 . Ովքեր իրավունք ունեն ստանալու ընտանեկան նպաստ
- Ընտանեկան նպաստ ստանալու իրավունք ունի ընտանիքի սոցիալական գնահատման համակարգում հաշվառված` մինչև 18 տարեկան անդամ ունեցող այն ընտանիքը, որի անապահովության միավորը բարձր է Հայաստանի Հանրապետության կառավարության կողմից տվյալ տարվա համար սահմանված ընտանեկան նպաստ ստանալու իրավունք տվող սահմանային միավորից:
- Հայաստանի Հանրապետության կառավարության կողմից կարող են սահմանվել ընտանեկան նպաստ ստանալու իրավունք տվող այլ պայմաններ:
- Ընտանեկան նպաստ ստանալու իրավունքը ծագում է դիմողի դիմելու օրվա դրությամբ, և ընտանեկան նպաստը վճարվում է դիմելու օրվա ամսվան հաջորդող ամսից:
40 . Ովքեր իրավունք ունեն ստանալու սոցիալական նպաստ
Սոցիալական նպաստ ստանալու իրավունք ունի ընտանիքի սոցիալական գնահատման համակարգում հաշվառված` մինչև 18 տարեկան անդամ չունեցող այն ընտանիքը, որի անապահովության միավորը բարձր է Հայաստանի Հանրապետության կառավարության կողմից տվյալ տարվա համար սահմանված սոցիալական նպաստի իրավունք տվող սահմանային միավորից:
1.1. Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը կարող է սահմանել սոցիալական նպաստ ստանալու իրավունք տվող այլ պայմաններ:
2. Սոցիալական նպաստ ստանալու իրավունքը ծագում է դիմողի դիմելու օրվա դրությամբ, և սոցիալական նպաստը վճարվում է դիմելու օրվա ամսվան հաջորդող ամսից:
41 . Ովքեր կարող են դիմել ծերության նպաստ ստանալու համար
- Ծերության նպաստի իրավունք ունի կենսաթոշակ ստանալու իրավունք չունեցող անձը՝ 65 տարին լրանալու դեպքում:
- Ծերության նպաստի իրավունք ունեցող անձը նպաստ նշանակելու համար կարող է դիմել ցանկացած ժամանակ` իր հայեցողությամբ:
- Ծերության նպաստը նշանակվում է ցմահ:
42 . Ինչպես է իրականացվում ընտանիքների անապահովության գնահատումը
Ընտանիքների անապահովության գնահատումն իրականացվում է ՀՀ կառավարության 2014 թվականի հունվարի 30-ի N 145-Ն որոմամբ հաստատված Հավելված N2-ի համաձայն։